
Quantum bilgisayarlarının klasik bilgisayarlardan farklı çalışma prensipleri ve güçlü hesaplama yetenekleri, teknolojinin geleceğini şekillendirebilecek potansiyel taşımaktadır. Ancak, quantum bilgisayarlarının anlaşılabilirliği ve programlanabilirliği, özellikle quantum mekaniği gibi karmaşık bir konuyu anlamayı gerektirir. Bu yazı, quantum dünyasına dair temel kavramları, günlük yaşamda kullanılabilecek örnekleri ve quantum programlamanın temellerini açıklayarak, konuyla ilgili daha derin bir anlayış kazandırmayı hedeflemektedir. Aynı zamanda, Qiskit gibi popüler araçlar ve quantum hesaplama yöntemleri ile ilgili pratik bilgiler sunularak, okurların bu yenilikçi teknolojiyi anlamaları ve merak duymaları sağlanacaktır.
1. QUANTUM DÜNYASINA İLK ADIM
Quantum bilgisayarlar, geleneksel bilgisayarlardan temelde farklı çalışan, quantum mekaniği prensiplerine dayalı bilgisayar türleridir. Klasik bilgisayarlar, bit adı verilen elektronik birimler üzerinde çalışırken, quantum bilgisayarlar qubit adı verilen quantum bitler üzerinde işlem yapar. Klasik bitler sadece 0 veya 1 değerlerini alabilirken, qubitler aynı anda 0 ve 1 olabilirler, bu da quantum bilgisayarların klasik bilgisayarlardan çok daha fazla işlemi aynı anda yapabilme potansiyeline sahip olduğu anlamına gelir.
Quantum bilgisayarlar, özellikle belirli problemleri çözmek için tasarlanmışlardır ve bazı problemleri klasik bilgisayarlardan çok daha hızlı çözebilirler. Örneğin, karmaşık matematiksel problemleri çözmek için Shor'un Algoritması gibi quantum algoritmaları kullanabilirler.
Quantum bilgisayarların donanımsal özellikleri, quantum bitlerini nasıl sakladıkları ve işledikleri üzerine odaklanır. Bu özellikler, qubitlerin fiziksel olarak nasıl temsil edildiği, nasıl manipüle edildiği ve qubitler arasındaki bağlantıların nasıl sağlandığı gibi konuları içerir. Fiziksel qubitler genellikle elektronların spinleri veya atomların çekirdek-spinleri gibi quantum özelliklerini kullanır.
Quantum Algoritmalarından günlük yaşantıda kullanılabilecek örnekler:
Quantum bilgisayarlar henüz gelişme aşamasında olduğu için günlük yaşantıda doğrudan kullanılabilir quantum algoritmaları sınırlıdır. Ancak, potansiyel kullanım alanları gelecekte genişleyebilir.
Optimizasyon Problemleri:
Lojistik, ulaşım ve tedarik zinciri gibi alanlarda kullanılan optimizasyon problemleri, quantum bilgisayarlarla daha hızlı çözülebilir. Bu, taşıma maliyetlerini azaltma veya teslimat sürelerini optimize etme gibi günlük yaşamda doğrudan etkili olabilir.
Kimyasal Simülasyonlar:
Quantum bilgisayarlar, kimyasal reaksiyonları ve moleküllerin davranışını daha doğru bir şekilde simüle etmek için kullanılabilir. Bu, ilaç geliştirme ve malzeme bilimi gibi alanlarda önemli bir etkiye sahip olabilir.
Makine Öğrenmesi ve Veri Analizi:
Quantum bilgisayarlar, karmaşık veri setlerini daha hızlı işleyerek makine öğrenmesi modellerini iyileştirebilir. Bu da örneğin kişiselleştirilmiş tıbbi teşhislerin veya önerilerin geliştirilmesinde kullanılabilir.
Kriptografi ve Güvenlik:
Quantum algoritmalar, güçlü şifreleme ve güvenlik protokolleri geliştirmek için kullanılabilir. Bu da günlük yaşamda çevrimiçi güvenliğin artırılmasına yardımcı olabilir.
Zaman Serileri Analizi:
Quantum bilgisayarlar, karmaşık zaman serilerini analiz ederek hava durumu tahminleri veya finansal veri analizi gibi alanlarda daha doğru tahminler yapılmasına yardımcı olabilir.
Bu örnekler, quantum bilgisayarların gelecekteki kullanım potansiyelini göstermektedir. Ancak, bu alanlardaki uygulamaların geliştirilmesi ve günlük yaşama entegre edilmesi için daha fazla araştırma ve geliştirme gerekmektedir.
2. QUANTUM VE KLASİK BİLGİSAYARLAR ARASINDAKİ FARK
Quantum bilgisayarlar, özellikle karmaşık matematiksel problemleri çözmek, kimyasal ve moleküler yapıları analiz etmek gibi alanlarda klasik bilgisayarlara göre büyük avantajlar sağlayabilirler. Ancak henüz gelişim aşamasında oldukları için geniş çapta kullanılmamaktadırlar.
a)Temel İşlem Birimleri:
-
Klasik Bilgisayarlar: bilgiyi bit adı verilen elektronik birimler üzerinde işler. Her bir bit, sadece 0 veya 1 değerini alabilir.
-
Quantum Bilgisayarlar: qubit adı verilen quantum bitler üzerinde işlem yapar. Qubitler, sadece 0 veya 1 değil, aynı anda hem 0 hem de 1 olabilen süperpozisyon halinde olabilirler.
b) İşlem Kapasitesi:
-
Klasik Bilgisayarlar: belirli bir anda sadece belirli sayıda işlemi yapabilirler. Paralel işlem yapma yetenekleri kısıtlıdır.
-
Quantum Bilgisayarlar: süperpozisyon ve dolanıklık gibi özellikler sayesinde aynı anda çok daha fazla işlemi yapabilirler. Bu sayede bazı problemleri klasik bilgisayarlardan çok daha hızlı çözebilirler.
c) Algoritma ve İşlem Yöntemleri:
-
Klasik Bilgisayarlar: geleneksel mantık ve işlem kapıları kullanarak işlem yaparlar. Verileri işlerken bitler arasında belirli mantıksal ilişkiler kurarlar.
-
Quantum Bilgisayarlar: quantum kapıları kullanarak işlem yaparlar. Bu kapılar, qubitler arasında dolanıklık ve süperpozisyon oluşturarak işlem gücünü artırır.
d) Veri Saklama ve İşleme:
-
Klasik Bilgisayarlar: veriyi bitlerde saklar ve işler. Bitlerin durumu, sadece 0 veya 1 olabilir.
-
Quantum Bilgisayarlar: veriyi qubitlerde saklar ve işler. Qubitlerin süperpozisyon ve dolanıklık özellikleri, bilgiyi çok daha farklı ve etkili şekillerde işlemeye olanak tanır.
e) Belirsizlik ve Doğruluk:
-
Klasik Bilgisayarlar: Klasik bilgisayarlar, belirli bir anda tam olarak belirli bir değeri işleyebilirler. Bu durum, belirsizlik olmadığı anlamına gelir.
-
Quantum Bilgisayarlar: Quantum bilgisayarlar, belirsizlik ilkesine göre çalışırlar ve belirli bir anda bir qubit'in durumu tam olarak belirlenemez. Bu durum, belirli problemlerde daha doğru sonuçlar elde etmelerine olanak tanır.
3. QUANTUM MEKANİĞİ: TEMEL PRENSİPLER VE KAVRAMLAR
Quantum mekaniği, atomaltı parçacıkların davranışlarını açıklayan ve klasik fiziğin sınırlarını aşan bir teoridir. Bu teori, 20. yüzyılın başlarında geliştirilmiş olup, madde ve ışığın mikroskopik dünyasını tanımlamak için kullanılır.
a- Dalga-Parçacık İkiliği: Quantum mekaniği, parçacıkların hem dalga hem de parçacık özelliklerine sahip olduğunu öne sürer. Bu nedenle, parçacıklar bazen dalgalar gibi yayılırken bazen de belirli noktalarda parçacık gibi davranabilirler.
b- Belirsizlik İlkesi: Werner Heisenberg tarafından ortaya atılan belirsizlik ilkesi, bir parçacığın aynı anda hem konumunu hem de momentumunu tam olarak belirlemenin imkansız olduğunu söyler. Bu ilke, mikroskobik dünyanın doğasında inherent bir belirsizlik olduğunu gösterir.
c- Quantum Süperpozisyonu: Bir qubitin sadece 0 veya 1 olmak yerine aynı anda hem 0 hem de 1 olabileceği süperpozisyon durumu, quantum mekaniğinin temel bir özelliğidir. Bu durum, qubitlerin aynı anda birden fazla durumda olabileceği anlamına gelir.
d- Quantum Dolanıklık (Entanglement): İki veya daha fazla qubit arasında kurulan özel bir ilişki olan dolanıklık, bir qubit'in durumunun diğer qubitlerin durumunu anında etkileyebileceği anlamına gelir. Bu durum, quantum iletişim ve quantum hesaplama gibi alanlarda önemli bir rol oynar.
4. QUBIT’LER (QUANTUM BIT’LER) HAKKINDA BİLGİLER
Qubit'ler, quantum bilgisayarların temel yapı taşlarıdır ve klasik bilgisayarların üzerindeki hesaplama sınırlamalarını aşmalarına olanak tanır. Quantum programlama yaparken qubit'lerin bu özelliklerini doğru bir şekilde anlamak ve kullanmak önemlidir.
a- Klasik Bitler ve Qubit'ler Arasındaki Fark:
-
Klasik bitler sadece 0 veya 1 değerini alabilirken, qubit'ler aynı anda hem 0 hem de 1 değerini alabilirler. Bu durum süperpozisyon olarak adlandırılır.
-
Qubit'lerin diğer bir önemli özelliği de dolanıklıktır (entanglement). Dolanıklık, iki veya daha fazla qubit arasında kurulan özel bir ilişki sayesinde, bir qubit'in durumunun diğer qubitlerin durumunu anında etkileyebilmesidir.
b- Qubit Durumları:
Bir qubit'in durumu, |0⟩ ve |1⟩ olarak gösterilir. Bu durumlar, klasik bitlerin durumlarına benzer ancak qubit'ler aynı anda bu iki durumun bir kombinasyonunda da olabilirler. Örneğin, a|0⟩ + b|1⟩ şeklinde ifade edilen bir qubit durumu, a kadar olan olasılıkla 0, b kadar olan olasılıkla 1 değerini alabilir.
c- Qubit'lerin Fiziksel Temsili:
-
Qubit'ler, farklı fiziksel sistemlerde temsil edilebilir. Örneğin, elektron spinleri, atomların çekirdek-spinleri veya foton polarizasyonları qubit olarak kullanılabilir.
-
Bu fiziksel sistemler, qubit'lerin süperpozisyon ve dolanıklık gibi özelliklerini sağlarlar ve qubit'ler arasında bilgiyi saklamak ve taşımak için kullanılırlar.
d- Qubit Operasyonları:
-
Qubit'ler üzerinde işlem yapmak için quantum kapıları kullanılır. Bu kapılar, qubit durumlarını manipüle etmek için kullanılır ve quantum devrelerinin temel yapı taşlarıdır.
-
Örnek quantum kapıları arasında Hadamard, Pauli, ve CNOT kapıları bulunur. Bu kapılar, qubit durumlarını dönüştürmek ve quantum devrelerinde belirli işlemleri gerçekleştirmek için kullanılır.
e- Ölçüm ve Klasikleşme:
-
Bir qubit ölçüldüğünde, belirli bir duruma (0 veya 1) klasikleşir. Bu durum, qubit'in süperpozisyon halinden çıkıp belirli bir değer almasını sağlar.
-
Qubit'ler arasındaki dolanıklık özelliği, ölçüm yapıldığında ortaya çıkar ve qubit'ler arasındaki ilişkinin belirlenmesine olanak tanır.
5. QUBIT’LER VE HESAPLAMA GÜCÜ
Qubit'ler (Quantum Bitler), quantum bilgisayarların temel yapı taşlarıdır ve klasik bilgisayarların üzerindeki hesaplama sınırlamalarını aşmalarına olanak tanır. Qubit'lerin süperpozisyon ve dolanıklık gibi özellikleri, quantum bilgisayarların paralel hesaplama yeteneklerini artırır ve bazı problemleri klasik bilgisayarlardan çok daha hızlı çözmelerini sağlar.
a- Paralel Hesaplama Yeteneği:
Qubit'lerin süperpozisyon özelliği, aynı anda birden fazla durumu işleyebilmelerini sağlar. Bu durum, quantum bilgisayarların paralel hesaplama yeteneğini artırır ve karmaşık problemleri çok daha hızlı çözmelerine olanak tanır.
b- Quantum Paralelizasyonu:
Quantum paralelizasyonu, bir quantum bilgisayarın aynı anda çok sayıda hesaplama yolunu deneyerek sonucu hızlıca bulabilmesini sağlar. Bu, özellikle belirli optimizasyon ve arama problemlerinde klasik bilgisayarlara göre büyük bir avantaj sağlar.
c- Klasik Bilgisayarlara Göre Üstünlük:
Bazı problemlerde, quantum bilgisayarlar klasik bilgisayarlara göre üstünlük sağlar. Örneğin, Shor'un Algoritması gibi quantum algoritmalarıyla büyük sayıları hızlıca çarpanlarına ayırabilirler.
d- Veri İşleme ve Analiz:
Qubit'ler, verileri farklı bir şekilde işleyerek ve analiz ederek klasik bilgisayarlardan farklı sonuçlar üretebilirler. Bu özellikleri, özellikle karmaşık veri analizi ve simülasyon problemlerinde büyük bir avantaj sağlar.
Qubit'lerin hesaplama gücü, quantum bilgisayarların gelecekte birçok alanda büyük bir etki yaratmasını sağlayabilir. Bu nedenle, quantum bilgisayarların potansiyelini anlamak ve bu teknolojiyi geliştirmek için çalışmalar devam etmektedir.
6. QUANTUM PROGRAMLAMAYA GİRİŞ
Quantum programlama, geleneksel programlama paradigmasından farklı bir yaklaşım gerektirir ve temelinde quantum mekaniği prensiplerine dayanır. Quantum programlama dilinde çalışmak için belirli matematik, matrisler, istatistik ve olasılık konularına hakim olmak önemlidir. Bu konular, quantum hesaplamalarını anlamak ve doğru şekilde uygulamak için gereklidir.
a- Matematik:
-
Temel Cebir: Lineer cebir, quantum mekaniği ve quantum programlama için temel bir matematik dalıdır. Qubitler ve quantum devrelerini anlamak için lineer cebir bilgisi gereklidir.
-
Karmaşık Sayılar: Quantum hesaplamalarda genellikle karmaşık sayılar kullanılır. Bu nedenle karmaşık sayılar üzerinde işlem yapma becerisi önemlidir.
-
Quantum Operatörleri: Quantum operatörleri, quantum devrelerindeki işlemleri temsil eden matrislerdir. Bu nedenle quantum operatörlerini anlamak ve doğru şekilde uygulamak için matematik bilgisine ihtiyaç vardır.
b- Matrisler:
-
Quantum devreleri ve qubitler genellikle matrislerle temsil edilir. Bu nedenle matrisler üzerinde işlem yapma becerisi, quantum programlama için önemlidir.
-
Matris Çarpımı ve Tersi: Quantum programlama, matris çarpımı ve matris tersi gibi matris işlemlerini sıkça kullanır.
c- İstatistik ve Olasılık:
-
Quantum Süperpozisyonu ve Belirsizlik İlkesi: Quantum süperpozisyonu ve belirsizlik ilkesi, quantum mekaniği temelindeki kavramlardır. Bu kavramları anlamak için istatistik ve olasılık bilgisi gereklidir.
-
Qubit Durumları ve Olasılık: Bir qubit'in durumu, belirli bir olasılıkla 0 ve belirli bir olasılıkla 1 olabilir. Bu durum, olasılık kavramını quantum programlama bağlamında anlamak için önemlidir.
Quantum programlama, matematik, matrisler, istatistik ve olasılık gibi alanlardan geleneksel programlamadan farklı bir bakış açısı gerektirir. Bu nedenle quantum programlama dilini öğrenirken bu konuları iyi anlamak ve uygulamak önemlidir.
7. QISKIT VE MANTIK KAPILARI
Qiskit, IBM tarafından geliştirilen ve quantum bilgisayarlar için kullanılan bir Python kütüphanesidir. Qiskit, quantum devreleri tasarlama, simüle etme ve gerçek quantum bilgisayarlarda çalıştırma imkanı sağlar. Mantık kapıları ise klasik bilgisayarların mantıksal işlemlerini temsil ederken, quantum kapıları quantum bilgisayarlarda mantıksal işlemleri temsil eder.
a- Qiskit Kullanımı:
-
Qiskit, quantum devrelerini oluşturmak için kullanılan temel bir araçtır. Bu devreler, quantum kapıları kullanılarak oluşturulur ve çeşitli quantum algoritmalarını uygulamak için kullanılır.
-
Qiskit'in avantajlarından biri, kullanımının kolay olması ve Python diline aşina olanlar için anlaşılabilir olmasıdır.
b- Mantık Kapıları:
-
Quantum kapıları, quantum devrelerinde belirli işlemleri gerçekleştirmek için kullanılır. Örneğin, Hadamard kapısı bir qubiti süperpozisyona sokar.
-
Diğer popüler quantum kapıları arasında Pauli-X, Pauli-Y, Pauli-Z, CNOT (Controlled-NOT), ve SWAP kapıları bulunur. Bu kapılar, farklı mantıksal işlemleri temsil eder.
c- Örnek Kullanım:
-
Örneğin, bir Hadamard kapısı kullanarak bir qubiti süperpozisyona sokabilir ve ardından bir CNOT kapısı kullanarak iki qubit arasında dolanıklık oluşturabilirsiniz. Bu işlem, quantum bilgisayarların paralel hesaplama yeteneklerini gösteren basit bir örnektir.
Qiskit ve mantık kapıları, quantum programlama alanında temel araçlardır ve quantum devrelerinin tasarımı ve uygulanmasında önemli bir rol oynarlar.
8. QUANTUM MANTIK KAPILARI
Quantum bilgisayarlar için de klasik bilgisayarlardaki gibi mantık kapıları vardır, ancak bunlar quantum mekaniği kurallarına uygun olarak çalışır. Bazı temel quantum mantık kapıları ve işlevleri aşağıdaki gibidir:
a- X (NOT) Kapısı:
-
Bir qubiti diğer duruma çevirir. Yani |0⟩ durumundaki bir qubiti |1⟩ durumuna ve tam tersini çevirir.
-
Örneğin, X kapısına bir qubit |0⟩ verirseniz, |1⟩ alırsınız; |1⟩ verirseniz, |0⟩ alırsınız.
b- Hadamard (H) Kapısı:
-
Bir qubiti süperpozisyona sokar, yani hem 0 hem de 1 durumunu içeren bir duruma getirir.
-
Örneğin, H kapısına |0⟩ verirseniz, (|0⟩ + |1⟩) / √2 alırsınız.
c- Z Kapısı:
-
Bir qubitin fazını değiştirir. Yani |1⟩ durumundaki bir qubitin fazını tersine çevirir.
-
Örneğin, Z kapısına |1⟩ verirseniz, -|1⟩ alırsınız (fazı değiştiği için).
d- CNOT (Controlled-NOT) Kapısı:
-
Kontrol qubiti ile hedef qubiti arasında dolanıklık (entanglement) oluşturur. Kontrol qubiti |1⟩ ise hedef qubitin durumunu tersine çevirir.
-
Örneğin, kontrol qubiti |1⟩ ve hedef qubiti |0⟩ ise, hedef qubiti |1⟩ olur.
e- SWAP Kapısı:
-
İki qubitin durumunu değiştirir. Yani birinci qubitin durumu ikinci qubitin durumu, ikinci qubitin durumu ise birinci qubitin durumu olur.
-
Örneğin, birinci qubit |0⟩ ve ikinci qubit |1⟩ ise, SWAP kapısı uygulandıktan sonra birinci qubit |1⟩ ve ikinci qubit |0⟩ olur.
Bu quantum mantık kapıları, quantum bilgisayarlarda işlemlerin gerçekleştirilmesi için kullanılan temel yapı taşlarıdır. Çeşitli quantum algoritmalar ve işlemler bu kapılar kullanılarak tasarlanır ve uygulanır.
9. MATRİS’LER VE BRA-KET’LER
a- Ket Gösterimleri (Ket Vektörleri):
-
Ket gösterimleri, quantum mekaniğinde bir qubit'in durumunu belirtmek için kullanılan vektör notasyonudur. Örneğin, |0⟩ ve |1⟩, bir qubit'in temel durumlarını temsil eder.
-
Genel olarak, bir qubit'in durumu aşağıdaki gibi bir ket vektörü ile ifade edilir: ∣ψ⟩=α∣0⟩+β∣1⟩ Burada, α ve β kompleks sayılar olup, qubit'in durumunu belirler. |α|² ve |β|² toplam 1 olacak şekilde normalize edilir.
b- Matrisler ve Qubit Durumu:
-
Bir qubit'in durumunu matematiksel olarak ifade etmek için kullanılan matrisler, ket vektörleriyle ilişkilidir. Örneğin, bir Hadamard kapısının matrisi şu şekildedir:
-
Bu matris bir qubit üzerinde uygulandığında, qubit'in durumunu değiştirir. Örneğin, |0⟩ ket vektörüne Hadamard kapısı uygulandığında, aşağıdaki gibi bir dönüşüm gerçekleşir:
Bu ilişki, quantum mekaniğinde qubit durumlarını ve operasyonlarını matematiksel olarak ifade etmek için kullanılır. Matrisler ve ket vektörleri arasındaki bu ilişki, quantum bilgisayarlarının tasarımı ve analizi için temel bir yapı taşıdır.
c- Ket Vektörleri:
Ket vektörleri, quantum mekaniğinde ve quantum bilgisayarlarında kullanılan özel bir notasyondur. Bu vektörler, quantum sistemlerinin durumlarını ve evrimlerini temsil etmek için kullanılır. Ket vektörleri genellikle |ψ⟩ gibi bir gösterimle ifade edilir, ψ ise vektörün adı veya içerdiği bilgiyi temsil eden bir semboldür. Aşağıda ket vektörleri ve örnekleri bulunmaktadır:
c1. Temel Durumlar:
|0⟩ ve |1⟩: Bir qubit'in temel durumlarını temsil eder. |0⟩ durumu klasik bir bilgisayardaki "0" durumuna, |1⟩ durumu ise "1" durumuna karşılık gelir.
c2. Süperpozisyon Durumu:
|+⟩ ve |-⟩: Bir qubit'in Hadamard kapısı uygulandıktan sonra alabileceği süperpozisyon durumlarını temsil eder. |+⟩ durumu, (|0⟩ + |1⟩) / √2 şeklinde matematiksel olarak ifade edilir.
c3. Dolanıklık Durumu:
|00⟩, |01⟩, |10⟩, |11⟩: İki qubit arasındaki dolanıklık durumlarını temsil eder. Örneğin, |00⟩ durumu, iki qubitin de |0⟩ durumunda olduğu dolanıklık durumunu ifade eder.
c4. Genel Durumlar:
|ψ⟩: Bir qubit'in genel durumunu temsil eder. Örneğin, (α|0⟩ + β|1⟩) şeklinde bir genel durum ifadesi, α ve β kompleks sayılarını kullanarak qubit'in durumunu belirtir.
10. Quantum Teleportasyonu
Quantum teleportasyonu, quantum bilgisayarlar arasında bilgi transferini mümkün kılan bir fenomendir. Bu, bir qubit'in bir yerden başka bir yere "taşınması" anlamına gelir, ancak bu transfer klasik iletişim yolları kullanılarak gerçekleşmez. Quantum teleportasyonu, bir qubit'in bir yerden diğerine aktarılmasını sağlar, ancak bu süreç qubit'in fiziksel olarak taşınması anlamına gelmez. Bunun yerine, qubit'in durumunun bir kopyası oluşturulur ve bu kopya diğer bir qubite "yazılır". Quantum teleportasyonunun nasıl çalıştığına dair örnek aşağıda detaylandırılmıştır:
a- Hazırlık Aşaması:
-
Quantum teleportasyonu işlemi, üç qubit arasında gerçekleşir: A, B ve C.
-
Qubit A, taşınacak olan qubittir. Bu qubit, bir çift dolanıklık (entanglement) durumunda olan qubitler B ve C arasında yer alır.
b- Dolanıklık Oluşturma:
Başlangıçta, B ve C qubitleri bir çift dolanıklık durumunda olmalıdır. Yani, B ve C arasında bir çift dolanıklık (entanglement) durumu oluşturulur. Bu, B ve C qubitlerinin durumlarının birbiriyle bağlantılı olduğu anlamına gelir.
c- Ölçüm ve İletişim:
-
Qubit A, taşınacak olan qubittir ve taşınması gereken durumu temsil eder.
-
Qubit A, taşınacak durumu B ve C qubitleri arasında paylaşmak için ölçülür.
-
Ölçüm sonucunda elde edilen veri, klasik bir iletişim kanalı kullanılarak B'ye gönderilir.
d- Qubit'in Taşınması:
-
B, A'nın ölçüm sonucuna göre kendi durumunu değiştirir. Bu durum, B'nin yeni durumu olacaktır.
-
Bu adım, C qubitinin durumunu değiştirmez, çünkü C qubiti, A'nın ölçüm sonucunu bilmiyor.
Bu adımlar sonucunda, A'daki qubit'in durumu B'ye "teleport" edilir. Bu süreç, klasik bir iletişim kanalı kullanılarak gerçekleşir, ancak qubit'in durumu quantum mekaniği kurallarına uygun olarak taşınır.
Örnek Uygulama:
Örneğin, A'da |ψ⟩ durumunda bir qubit olduğunu varsayalım. Bu qubit, B ve C arasında çift dolanıklık durumunda olan qubitlerdir. A'daki qubit ölçülür ve bu ölçüm sonucu B'ye iletilir. B, kendi durumunu, A'nın ölçüm sonucuna göre değiştirir ve böylece A'daki qubit'in durumu B'ye taşınmış olur.
11. IBM'İN QUANTUM BİLGİSAYARINDA SİMÜLASYON
IBM Quantum Experience, IBM'in quantum bilgisayarlarını ve simülatörlerini çevrimiçi olarak kullanabileceğiniz bir platformdur. Quantum Experience platformunda Qiskit ile yazılmış quantum devrelerini gerçek IBM quantum bilgisayarlarında veya simülatörlerinde çalıştırabilirsiniz. IBM Quantum Experience üzerinde bir simülasyonu nasıl yapacağınızı adım adım anlatan bir örneği aşağıda görebilirsiniz:
a- IBM Quantum Experience'a Giriş Yapın:
-
IBM Quantum Experience web sitesine gidin: https://quantum-computing.ibm.com/.
-
IBM hesabınızla oturum açın veya yeni bir hesap oluşturun.
b- Quantum Devresi Oluşturma:
-
"Circuit Composer" bölümüne gidin.
-
Yeni bir devre oluşturmak için "+ New Circuit" düğmesine tıklayın.
-
Quantum Composer arayüzünde, istediğiniz quantum kapılarını sürükleyip bırakarak devrenizi oluşturun. Örneğin, 3 qubitlik bir Hadamard kapısı devresi oluşturabilirsiniz.
c- Simülasyon Seçimi:
-
Oluşturduğunuz devrenin üzerine tıklayarak detaylarını görebilirsiniz.
-
"Run" düğmesine tıklayarak devrenizi çalıştırma seçeneklerini görebilirsiniz.
-
"Simulator" seçeneğini seçerek devrenizi simüle edebilirsiniz.
d- Simülasyon Sonuçları:
Simülasyon tamamlandığında, sonuçlarınızı görebileceğiniz bir ekran açılacaktır. Bu ekran, devrenizin çıktılarını ve olasılıklarını gösterir.
e- Sonuçları Analiz Etme:
-
Sonuçlarınızı analiz etmek için "Results" bölümüne gidin.
-
Sonuçlarınızı histogramlar veya diğer görselleştirmelerle görüntüleyebilirsiniz.
IBM Quantum Experience üzerindeki simülatörler, çeşitli quantum devreleri ve algoritmaları test etmek için kullanılabilir. Gerçek quantum bilgisayarlarla çalıştırmak isterseniz, belirli bir kredi miktarına sahip olmanız veya satın almanız gerekebilir. Kendi bilgisayarınızda yazıp simülasyona gönderdiğiniz kod parçacıklarının cevabı, sıraya girdiğiniz için biraz zaman almaktadır. Yine en güncel bilgileri IBM’in kendi sitesi üzerinden alabilirsiniz. Bilgiler zamanla değişkenlik gösterebilir.
Qiskit ile ilgili yönergeleri yandaki linkten görebilirsiniz: https://docs.quantum.ibm.com/start
12. KODLAMA ÖRNEKLERİ (PYTHON VE QISKIT)
Örnek1:
from qiskit import QuantumCircuit, Aer, execute
# 2 qubitlik bir quantum devresi oluştur
# Hadamard kapısı uygula
qc.h(0)
qc.h(1)
# CNOT kapısı uygula
qc.cx(0, 1)
# Ölçüm yap
qc.measure([0, 1], [0, 1])
# Simülatörde çalıştır
simulator = Aer.get_backend('qasm_simulator')
job = execute(qc, simulator, shots=1000)
result = job.result()
# Sonuçları görüntüle
counts = result.get_counts(qc)
Bu kod, 2 qubitlik bir devre oluşturur, Hadamard kapısı ve CNOT kapısı uygular, ölçüm yapar ve sonucu simüle eder.
Örnek2:
Bu defa temel bir veri analizi problemini ele alalım ve veriler arasındaki korelasyonu bulmaya çalışalım. Bu örnekte, basit bir veri kümesi üzerinde çalışacağız ve veriler arasındaki korelasyonu ölçmek için bir quantum devresi oluşturacağız:
1. Gerekli Kütüphaneleri ve Veri Setini Yükleme:
import numpy as np
from qiskit import QuantumCircuit, Aer, execute
from qiskit.visualization import plot_histogram
2. Örnek Veri Kümesini Oluşturma: 3 özellikten oluşan basit bir veri kümesi oluşturalım:
np.random.seed(0)
data_points = 100
feature1 = np.random.rand(data_points)
feature2 = np.random.rand(data_points)
feature3 = np.random.rand(data_points)
3. Quantum Devresi Oluşturma: 3 özellik için birer qubit oluşturacağız ve bu qubitler arasındaki korelasyonu ölçmek için bir devre oluşturacağız:
qc = QuantumCircuit(3, 3)
qc.h(range(3))
qc.measure(range(3), range(3))
4. Simülasyon Yapma: Oluşturduğumuz devreyi bir simülatör üzerinde çalıştıralım:
simulator = Aer.get_backend('qasm_simulator')
job = execute(qc, simulator, shots=1000)
result = job.result()
counts = result.get_counts(qc)
5. Sonuçları Görselleştirme: Elde ettiğimiz sonuçları bir histogram şeklinde görselleştirelim:
plot_histogram(counts)
Bu örnek, veri analizi için temel bir quantum yaklaşımı göstermektedir. Ancak, gerçek veriler üzerinde çalışırken, daha karmaşık ve etkili algoritmalar kullanılması gerekebilir.
Detaylar:
1. qc = QuantumCircuit(3, 3): Bu satır, üç qubitlik (QuantumCircuit(3)) ve üç klasik bitlik (QuantumCircuit(3)) bir quantum devresi oluşturur. Burada, ilk parametre qubit sayısını ve ikinci parametre klasik bit sayısını belirtir.
2. qc.h(range(3)): Bu satır, Hadamard (H) kapısı uygulayarak üç qubite de süperpozisyon durumunu verir. range(3) ifadesi, 0, 1 ve 2 indekslerine karşılık gelen üç qubiti seçer.
3. qc.measure(range(3), range(3)): Bu satır, ölçüm yaparak quantum devresini klasik bitlere bağlar. İlk parametre, hangi qubitlerin ölçüleceğini belirtir (range(3) tüm qubitleri seçer) ve ikinci parametre ölçüm sonuçlarının klasik bitlere hangi sırayla yazılacağını belirtir (range(3) tüm klasik bitleri seçer).
4. job = execute(qc, simulator, shots=1000): buradaki shots parametresi, bir quantum devresinin kaç kez çalıştırılacağını belirtir. Quantum devresi birçok kez çalıştırılarak, farklı ölçüm sonuçları elde edilebilir ve bu sonuçlar istatistiksel olarak analiz edilebilir. Örneğin, shots=1000 ifadesi, quantum devresinin 1000 kez çalıştırılacağını ve her çalıştırmada bir ölçüm sonucu elde edileceğini belirtir. Bu, elde edilen sonuçların daha güvenilir ve istatistiksel olarak anlamlı olmasını sağlar.
Örnek3:
Grover Arama Algoritması: Bu algoritma, bir veritabanında hızlı bir şekilde bir hedef öğeyi bulmak için kullanılır.
from qiskit import QuantumCircuit, Aer, execute
from qiskit.visualization import plot_histogram
n = 3 # Qubit sayısı
qc = QuantumCircuit(n)
# Süperpozisyon oluştur
qc.h(range(n))
qc.cz(0, 2)
# Ters çevir
qc.h(range(n))
qc.z(range(n))
# Devreyi simüle et ve sonuçları görselleştir
backend = Aer.get_backend('qasm_simulator')
job = execute(qc, backend, shots=1)
result = job.result()
counts = result.get_counts()
print(counts)
Örnek4:
Deutsch-Jozsa Algoritması: Bu algoritma, bir siyah kutu içindeki bir fonksiyonun sabit mi yoksa dengeli mi olduğunu belirlemek için kullanılır.
from qiskit import QuantumCircuit, Aer, execute
from qiskit.visualization import plot_histogram
n = 3 # Qubit sayısı
qc = QuantumCircuit(n+1, n)
# Hazırlık: tüm qubitleri |0⟩'a ayarla ve son qubiti |1⟩'e ayarla
qc.x(n)
qc.barrier()
# Süperpozisyon oluştur
qc.h(range(n+1))
qc.barrier()
for qubit in range(n):
qc.cx(qubit, n)
qc.barrier()
# Son qubitleri geri çevir
qc.h(range(n))
qc.measure(range(n), range(n))
# Devreyi simüle et ve sonuçları görselleştir
backend = Aer.get_backend('qasm_simulator')
job = execute(qc, backend, shots=1)
result = job.result()
counts = result.get_counts() => print(counts)
Örnek5:
Vernam Cipher: her karakteri rastgele bir anahtarla XOR işlemine tabi tutarak şifreleme yapar. Bu örnekte, 2 qubitlik bir quantum devre kullanarak basit bir Vernam Cipher şifreleme işlemi gerçekleştirebiliriz.
from qiskit import QuantumCircuit, Aer, execute
from qiskit.visualization import plot_histogram
import random
# Anahtar oluştur
key = [random.choice([0, 1]) for _ in range(2)]
# Metin oluştur
message = 'hello'
binary_message = ''.join(format(ord(char), '08b') for char in message)
# Qiskit devresini oluştur
qc = QuantumCircuit(len(message)*2, len(message)*2)
# Anahtarı devreye uygula
for i, bit in enumerate(key):
if bit == 1:
qc.x(i)
# Mesajı devreye uygula
for i, bit in enumerate(binary_message):
if bit == '1':
qc.x(i+len(key))
# XOR işlemi
for i in range(len(message)*2):
qc.cx(i, i+len(key))
qc.measure(range(len(message)*2), range(len(message)*2))
# Devreyi simüle et ve sonucu görselleştir
backend = Aer.get_backend('qasm_simulator')
job = execute(qc, backend, shots=1)
result = job.result()
counts = result.get_counts() => print(counts)
SONUÇ
Quantum programlama, henüz gelişme aşamasında olan bir alan olmasına rağmen, potansiyel olarak devrim niteliğinde uygulamalar sunmaktadır. Bu makalede, quantum bilgisayarlarının klasik bilgisayarlardan nasıl farklı çalıştığı, quantum mekaniği ve qubitlerin temelleri, quantum programlamaya yönelik araçlar ve teknolojiler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca, IBM’in sunduğu simülasyon ortamları ve quantum algoritmalarının nasıl yazılacağına dair örneklerle, quantum programlama dünyasına ilk adımlar atılabilir. Quantum programlamanın günlük yaşamda nasıl kullanılabileceği ve gelecekteki olası uygulamaları hakkında yapılan tartışmalar, bu alandaki gelişmelerin hızla ivme kazanacağına işaret etmektedir. Sonuç olarak, quantum hesaplamanın önümüzdeki yıllarda bilgi işlem dünyasında önemli bir yer tutacağı ve günlük yaşamı pek çok alanda dönüştürebileceği söylenebilir. Benim şahsi kanaatim 3-4 yıl içerisinde tüm sektörler çok büyük bir dönüşüm yaşayacaktır, özellikle bankacılık sektörü bilgi güvenliği alanında bir an önce çalışmalara başlamalıdır.
Kaynakça:-
Quantum computation and quantum information. Nielsen, M. A., & Chuang, I. L. (2010). Cambridge university press.
-
Introduction to quantum mechanics. Griffiths, D. J. (2005). Pearson Education
-
Quantum Computing: From Linear Algebra to Physical Realizations. (2018). CRC Press.
-
Quantum computing: From linear algebra to physical realizations. Nakahara, M., & Ohmi, T. (2008). CRC press.
-
Quantum Computing for Computer Scientists - Noson S. Yanofsky, Mirco A. Mannucci
-
Quantum Mechanics Demystified – McMahon D.
-
https://www.udemy.com (Atil Samancioglu)
-
https://qiskit.org/documentation
-
https://medium.com/duzensiz/kuantum-bilgisayarların-matematiği-üzerine-a787df82a8ce
-
https://quantum-computing.ibm.com/
-
https://docs.quantum.ibm.com/start
-
https://www.linkedin.com/pulse/qiskit-next-generation-os-quantum-worth-debadip-deb-
-
Kod örneklerinde ChatGPT 3.5’den destek alındı