Ödeme Sistemlerine Giriş ve Temel Kavramlar

Ödeme Sistemleri Nedir?

Ödeme sistemleri, mal ve hizmetlerin satın alınmasında kullanılan finansal araçlar, işlemler ve yöntemlerdir. Bu sistemler, bireyler ve işletmeler arasındaki para transferlerini kolaylaştırmak ve güvenli bir şekilde gerçekleştirmek için kullanılır.

Ödeme sistemleri, farklı özelliklere ve işlevlere sahip birçok türde olabilir. Bunlar, nakit para, çekler, banka kartları, kredi kartları, elektronik bankacılık, mobil cihazlar üzerinden yapılan ödemeler, sanal cüzdanlar, kripto para birimleri ve diğer ödeme yöntemlerini içerebilir.

Bu sistemlerin temel amacı, bir mal veya hizmetin satın alınması için kullanılan ödemenin güvenli ve etkili bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamaktır. Ayrıca, işletmelerin müşteri hizmetleri için gerekli ödeme bilgilerini takip etmelerini, finansal kayıtlarını yönetmelerini ve ticari faaliyetlerini düzenlemelerini de kolaylaştırırlar.

Ödeme Sistemlerinin Önemi Nedir?

Ödeme sistemleri, günümüzün ekonomik sistemi için oldukça önemli bir unsurdur. Bu sistemler, işletmeler ve tüketiciler arasındaki para transferlerinin güvenli ve etkili bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlar. Ödeme sistemleri ayrıca, ticari işlemlerin ve ticaretin gerçekleştirilmesinde önemli bir rol oynar.

Ödeme sistemleri, nakit para yerine elektronik para kullanarak işlemlerin daha hızlı, daha güvenli ve daha kolay bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlar. Bu sistemler, çevrimiçi satın alımlar, kredi kartı işlemleri, banka havaleleri, mobil ödemeler gibi birçok farklı ödeme yöntemi ile birlikte kullanılabilirler.

Ödeme sistemleri ayrıca, işletmelerin nakit akışını yönetmelerine ve maliyetlerini düşürmelerine yardımcı olabilir. Bu sistemler, işletmelerin müşterilerine daha iyi hizmet verebilmeleri için de önemlidir. Çünkü ödeme sistemleri, müşterilerin ödeme işlemlerini daha hızlı ve kolay bir şekilde tamamlamalarına olanak sağlar.

Sonuç olarak, ödeme sistemleri günümüzün ekonomik sistemi için hayati bir öneme sahiptir. İşletmeler ve tüketiciler arasındaki para transferlerinin daha güvenli, daha hızlı ve daha kolay bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlayarak ticaretin ve işlemlerin daha verimli bir şekilde yapılmasına yardımcı olurlar.

Kartlı ödeme sistemleri, birçok farklı işlemi kartlar üzerinden gerçekleştiren bir ödeme yöntemidir. Bu sistem, nakit kullanımının yerine geçerek, tüketicilere güvenli, hızlı ve kullanımı kolay bir ödeme alternatifi sunar.

Kartlı ödeme sistemleri genellikle kredi kartları, banka kartları ve diğer özel amaçlı kartları kullanılır. Bu kartlar, birçok farklı ödeme işlemi için kullanılabilir, örneğin:

• Alışveriş yaparken, ödemenin doğrudan karttan çekilmesi

• ATM’ler aracılığıyla nakit çekme

• Online alışveriş sitelerinde ödeme yapma

• Mobil cihazlar aracılığıyla ödeme yapma

• Yakın alan iletişimi (NFC) teknolojisi aracılığıyla ödeme yapma

Kartlı ödeme sistemleri hem tüketiciler hem de satıcılar için birçok avantaj sunar. Tüketiciler için, ödeme işlemleri kolay, hızlı ve güvenlidir. Satıcılar için ise, ödeme işlemleri daha az nakit taşıma ve daha az işlem yapma anlamına gelir, bu da işletmelerin daha verimli çalışmasına yardımcı olur.

Kartlı Ödeme Tarihçesi (DÜNYA)

1888: Nakit para yerine, kartla ödeme yapılması fikri ve kredi kartı terimi ilk kez Amerikalı yazar Edward Bellamy’in 1888’de yayınlanan “Looking Backward 2000-1887” isimli bilim kurgu romanında kaleme alındı.

1894: ABD’de Hotel Credit Letter Company, dönemin seçkin iş adamları için, sadece belirli otellerde geçerli olan dünyanın ilk “nakit dışı ödeme aracını” kullanıma sundu.

1914: Western Union Bank, “şimdi al, sonra öde” sloganı ile dünyanın ilk “kredili ödeme kartını” müşterilerine tanıttı.

1924: General Petroleum Company, ABD’nin belirli eyaletlerindeki benzin istasyonlarında nakit dışında ödeme yapma imkânı sunan petrol kartını kullanıma sundu.

1950: Frank Mc Namara tarafından, bugün kullandığımız kredi kartlarının ilk örneğini oluşturan Diners Club kartı “dine and sign” sloganı ile kullanıma sunuldu.

1958: Bank of America, daha sonra Visa olarak adlandırılan ve birçok mağazada kullanılabilen ilk kredili kredi kartını kullanıma sundu.

1966: Mastercard’ın temeli olan Interbank Card Association 4 banka tarafından kuruldu.

1967: Dünyada ilk ATM kullanıma sunuldu.

1993: Europay kuruluş (Eurocard 1964 + Eurocheque 1969).

2002: Europay MasterCard International tarafından satın alındı.

Kartlı Ödeme Tarihçesi (TÜRKİYE)

1963: İstanbul Turizm isimli firma, Beyrut’taki Ortadoğu temsilciliğine bağlı olarak Diners Club kartlarını kabul etmeye başladı.

1968: Önce Setur Diners Club kartlarını, hemen ardından Türk Express firması American Express kartlarını çıkartma ve kabul etme yetkisi aldılar.

1975: Eurocard ve MasterCard’ın devreye girmesi ile kredi kartları “sınırlı bir çevre tarafından” kullanılmaya başlandı.

1978: Anadolu Kredi Kartı’nın (AKK) kurulması, “PAKKART” Türkiye’ nin ilk yurtiçi geçerli kartı.

1982: İlk ATM kullanıma girdi.

1983: MasterCard’ın ardından Visa’nın da Türkiye’de sisteme girmesi, kredi kartlarının çok daha geniş kitleler tarafından benimsenmesini ve kullanılmasını sağladı.

1984: Türkiye’nin ilk uluslararası kredi kartı üretildi.

1987: Bugünkü ATM tipi hizmete girdi.

1987: Kredi kartları ile birlikte, özel mağaza kartları da sisteme girdi.

1990: Bankalararası Kart Merkezi’nin (BKM) kuruluşu ‘13 kamu ve özel Türk bankasının ortaklığıyla, kartlı ödeme sistemi içerisinde bankalararası otorizasyon ve takası gerçekleştirmek, ortak sorunlara çözüm bulmak, kartlı ödeme sistemleri konusunda ülke çapında stratejik çalışmalar yapmak, yurtiçi kredi kartları kural ve standartlarını geliştirmek’.

1993: BKM Switch Sistemi’nin uygulamaya alınması.

1993: Türkiye’de ilk elektronik POS devreye girdi. MasterCard Türkiye ofisi açıldı.

1998: Taksitli ödemeler, mil ve nakit puan uygulamaları

2001: Garanti Bonus Çipli Kart

2001: AKK, Türkiye’de ilk MasterCard EMV Issuing & Acquiring, Visa EMV Acquiring ve BKM EMV Sertifikasyonlarını tamamladı.

2006: Avrupa’nın ilk temassız kredi kartı Türkiye’de

2007: Chip & PIN geçişi / BKM 3D Secure altyapısı

2012: BKM Express

2015: Troy

Kartlı Ödeme Sistemlerinin Temel Taşları

Kartlı Sistem Şemaları:

Kartlı Ödemelerde Taraflar:

Kart Kabul Eden Kuruluş (Issuer): Sahip olduğu lisansa istinaden kart düzenleyip veren bankalar ve diğer kuruluşlar.

Kart Kabul Eden Kuruluş (Acquirer): Kart kabulünü sağlamak amacıyla işyerleriyle ‘Üye İşyeri Anlaşması’ yapan bankalar ve diğer kuruluşlardır.

Üye İşyeri: Yaptığı sözleşme çerçevesinde kart hamiline mal ve hizmet satmayı kabul eden gerçek veya tüzel kişidir.

Kart Hamili: Kartın yasal sahibi veya kullanıcısıdır. Kart hamili, kart başvurusunda bulunan ve kartı kabul edilen kişidir.

POS Terminali: İşyerlerinin kart kabul ederken kullandığı elektronik cihazlardır. Bu cihaz kartta bulunan manyetik şerit ve çip bilgilerini elektronik olarak okur ve elektronik olarak onay alıp işlemi tamamlar.

ATM (Automated Teller Machine): Kart hamillerinin kartları ya da mobil cihazları aracılığıyla mevduat ve kredi kartı hesaplarına ulaşmalarını ve sunulan bankacılık hizmetlerini kullanmalarını sağlayan elektronik cihazlardır.

Lokasyona Göre

• Lobby: Lobby ATM terimi, otel lobileri, alışveriş merkezleri, havaalanları ve benzeri yerlerde bulunan bir tür banka otomatını ifade eder. Lobby ATM’ler, kullanıcılara nakit para çekme, hesap bakiyesi sorgulama, para yatırma ve bazı durumlarda hesap ödemeleri gibi temel bankacılık işlemlerini gerçekleştirme imkânı sunar.

• Onsite ATM: Banka şubeleri +(7/24 çalışma)

• Offsite ATM: Off-site ATM,bir banka veya finansal kuruluşun kendi ana şubesinin veya şubelerinin dışında konumlandırılan otomatik para çekme makinelerini ifade eder.

Nakit Becerisine Göre

Cash-In: Para yatırmayı destekleyen ATM
Recycle: Bir müşterinin yatırdığı parayı diğer müşteriye verebilen ATM
PIN (Personal Identification Number): Kart hamilinin doğrulanmasında kullanılan koddur.
PIN (Personal Identification Number): Kart hamilinin doğrulanmasında kullanılan koddur.
PIN PAD (Encrypting): İşlem anında PIN’in girilmesi ve şifrelenmesini sağlayan cihazdır.

Ödeme Sistemleri Temel Kavramlar

TPP (Third Party Processor, Processor, İşlemci) : Acquirer yada issuer bankalara & finansal kurumlara ve işyerlerine, kendi ödeme altyapılarını kullanarak ödeme hizmeti sunan işlemci şirketlerdir. (Garanti Ödeme Sistemleri, Bileşim, PayCore, Dgpays)

Switch Sistemi: Farklı kaynaklardan gelen online otorizasyon isteklerini doğru alıcıya eriştirmek üzere (genellikle asenkron) işlev gören yazılım.

Takas Merkezi: Onaylanan işlemlere ait ödemelerin tahsil edilebilmesi için acquirer banka (hizmet veren) & finansal kuruluşların finansal işlemleri (outgoing) gönderdiği işleme merkezi. Takas merkezinde hangi üyenin hangi üyeye ne kadar borcu / alacağı olduğu hesaplanır. Üyelere incoming takas dosyaları ve settlement raporları hazırlanır.

BIN (Bank Identification Number) / IIS (Issuer Identification Number): Bir bankaya / üyeye atanan 8 haneli sayıdır. Otorizasyon ve takasta üye işlemlerinin tanımlanması sağlar.

PAN (Primary Account Number): Kartın ön yüzünde yer alan 10-19 hane uzunluğunda tekil numaradır.

RANGE: BIN altında ürün bazlı gruplandırmaya olanak sağlayan aralıktır.

CHECK DIGIT: Luhn algoritmasına göre hesaplanan kart numarasının son hanesidir

HSM (Hardware Security Module)

Kriptolojik işlemleri çok hızlı yapmak üzere dizayn edilmiştir.

Kurcalanmaya karşı korumalıdır. Kurcalandığını anlayınca içindeki kritik anahtarları ve bilgileri siler.

FIPS (Federal Information Processing Standard) 140-2 Level 3 (Hassas bilgilerin işlenmesi için gereken şifreleme ve ilgili güvenlik koşullarını tarif eden ABD devlet standardı) uyumludur.

Kullanım Alanları

• PIN’lerin şifrelenmesi, şifrelerinin aktarılması

• Kriptolojik anahtarların üretilmesi, kullanılması, şifrelenmesi

• EMV kart için kriptolojik değer, anahtar ve sertifikaların üretilmesi

• Online otorizasyon kontrolü sırasında kart tarafından üretilen kriptogramın (ARQC) doğrulanması, karta gönderilecek cevap kriptogramın (ARPC) hazırlanması

• EMV işlem sırasında karta gönderilecek komutun (script) hazırlanması

• MAC ve Hash üretilmesi

• Ve daha pek çok kriptografik işlem

KART TİPLERİ

Ödeme Zamanına Göre

Ön Ödemeli Kart (Prepaid Card): Ön Ödemeli kart, önceden yüklenmiş bir bakiye ile kullanılabilen bir karttır. Bu kartlar, genellikle bankalar veya finansal kuruluşlar tarafından sunulur ve kullanıcıların nakit para yerine kartlarını kullanarak ödeme yapmalarına olanak tanır. Ön Ödemeli kartları, kredi kartlarından farklı kılan şey, kullanıcının kredi veya borç kullanımına izin vermemeleridir. Bunun yerine, kullanıcının hesabında bulunan mevcut bakiyeden harcama yapılabilir. Ön Ödemeli kartlar, diğer kartlarla aynı şekilde kullanılabilirler, yani ATM’lerde para çekmek, online veya fiziksel mağazalarda alışveriş yapmak ve ödeme yapmak için kullanılabilirler.
Banka Kartı: Debit kart, bir banka hesabından para çekmek ve ödeme yapmak için kullanılan bir plastik karttır. Bu kart, sahibinin banka hesabından doğrudan ödeme yapmasına olanak tanır ve genellikle ATM’lerde veya mağazalarda ödeme yapmak için kullanılır. Debit kartlar, kredi kartlarından farklı olarak, kullanıcının borç almasına gerek kalmadan, hesabındaki mevcut bakiyeden ödeme yapmasına izin verir. Bu nedenle, debit kartlar genellikle bir bütçe üzerinde daha iyi kontrol sağlar ve harcamaların kontrol altında tutulmasına yardımcı olur. Debit kartlar, birçok banka tarafından sunulur ve çoğu zaman birçok farklı özellik ve avantaj sunarlar.
Kredi Kartı: Kredi kartı, bankalar veya finans kuruluşları tarafından verilen ve tüketicilere bir kredi limiti sağlayan bir plastik karttır. Kredi kartları, nakit para kullanımını azaltarak veya tamamen ortadan kaldırarak ödemelerin yapılmasını kolaylaştırır. Kredi kartı sahipleri, satın aldıkları ürün veya hizmetleri kartlarıyla ödeyebilir ve ödemelerini sonradan yapabilirler. Kredi kartları, alışveriş yaptığınız mağazalarda, restoranlarda, otellerde, online alışveriş sitelerinde ve diğer birçok yerde kabul edilir. Kredi kartları ayrıca nakit avansları, seyahat sigortaları, sadakat programları ve diğer birçok ek hizmet sunabilirler. Kredi kartı kullanmak, kişilerin finansal yönetimlerini kolaylaştırabilir ancak aynı zamanda kötü kredi alışkanlıklarına neden olabilir. Kredi kartları borç verenler tarafından faiz, ücret ve cezalarla birlikte sunulduğu için, kart sahiplerinin ödemelerini zamanında yapmaları önemlidir.
Kredili Kredi Kartı: Kredili kredi kartı, normal bir kredi kartından farklı olarak, kredi limiti aşıldığında ekstra bir kredi limiti sağlayan bir kredi ürünüdür. Bu kartlar, kullanıcılara belirli bir kredi limiti verir ve bu limiti aştıklarında, borçlarını minimum ödeme tutarını ödeyerek veya belirli bir tarihte tamamen ödeyerek geri ödeyebilirler. Kredili kredi kartları, acil nakit ihtiyaçları gibi beklenmedik harcamalar için kullanışlıdır, ancak yüksek faiz oranları nedeniyle bu kartların kullanımı bazen riskli olabilir. Kullanıcılar, kredili kredi kartlarını kullanmadan önce ödeme planlarını iyi düşünmelidirler. Ayrıca, kredili kredi kartı kullanırken kartın limiti aşılmamalı, borcun zamanında ödenmesi için düzenli ödeme yapılmalıdır.

Müşteri Segmentine Göre

Bireysel Kartlar:

Klasik
Gold
Platin
Gençlik Kartı vb.
Bireysel Banka Kartları

Ticari Kartlar:

Şirket Kartı
Çiftçi Kartı
Bayi Kartı
Ticari Banka Kartları

Üretim Standardına Göre

Manyetik Kart: Manyetik kart, manyetik şerit veya manyetik bant olarak da bilinen, manyetik kaydedici bir bant üzerine kodlanmış verilerin okunması ve yazılması için kullanılan bir karttır. Manyetik kartlar, özellikle finansal işlemlerde ve kimlik doğrulama sistemlerinde kullanılan bir tür plastik karttır.

Çipli Kart: Çipli kart, bir mikroçip içeren plastik bir karttır ve genellikle banka kartları, kredi kartları, kimlik kartları ve pasaportlar gibi farklı amaçlar için kullanılır. Bu kartlar, kartın üzerindeki çip aracılığıyla veri depolar ve işlemleri güvenli bir şekilde gerçekleştirir. Çipli kartlar, manyetik şeritli kartlara göre daha güvenlidir çünkü manyetik şeritlerdeki veriler kolayca kopyalanabilir veya sahtecilik yapılabilir. Çipli kartların kullanımı, kart sahiplerinin kişisel bilgilerinin korunmasına yardımcı olmak için tasarlanmıştır.

Temassız Kart: Temassız kartlar, kablosuz iletişim teknolojisi kullanarak bilgileri okuyucuya aktarabilen bir tür ödeme kartıdır. Bu kartlar, ödeme yaparken kartı okuyucunun üzerine yerleştirmeniz gerekmeyen bir şekilde çalışır. Temassız kartların çalışma prensibi, kartın içindeki bir mikroçip ve anten yardımıyla gerçekleştirilir. Okuyucunun yakınına getirildiğinde, antenler arasında bir elektromanyetik alan oluşur ve kartın mikroçipindeki veriler okuyucuya aktarılır. Bu işlem hızlı ve kolaydır, çünkü kart ve okuyucu arasında fiziksel temas gerektirmez. Bu kartlar, birçok mağazada, restoranda, benzin istasyonunda ve diğer perakende satış noktalarında kullanılabilir. Ayrıca, toplu taşıma sistemlerinde ve bazı diğer ödeme sistemlerinde de kullanılabilirler.

Sanal Kart: Sanal kart, fiziksel bir kart yerine internet üzerinde yapılacak alışverişlerde kullanılmak üzere oluşturulan bir kart türüdür. Sanal kartlar, bir banka veya ödeme sağlayıcısı tarafından verilir ve kullanıcılara bir kart numarası, son kullanma tarihi ve güvenlik kodu sağlar. Sanal kartlar, özellikle internet üzerinden yapılan alışverişlerde güvenliği artırmak için kullanılır. Kullanıcılar, alışveriş yaparken kredi kartı veya banka kartı bilgilerini paylaşmak yerine, sanal kart numarasını ve diğer bilgileri kullanarak ödeme yapabilirler. Sanal kartlar, sınırlı bir bakiyeye sahip olabilir veya tek kullanımlık olabilirler. Bu, sanal kart bilgilerinin kötü amaçlı kullanımı durumunda zararın en aza indirgenmesine yardımcı olur. Ayrıca, sanal kartlar genellikle geri ödeme ve iade işlemlerinde de kullanılabilirler.

Amacına Göre

Co-branded kartlar, bir işletmenin veya organizasyonun markası ile bir finans kuruluşunun markasının birleştiği kredi kartlarıdır. Bu kartlar, müşterilerin hem işletmenin özelliklerinden yararlanmasına hem de finansal avantajlardan faydalanmasına olanak tanır.

Affinity Kartlar, çeşitli online alışveriş sitelerinde kullanılan bir sadakat programıdır. Bu program, belirli bir alışveriş sitesinde yapacağınız her alışverişte kazandığınız puanları biriktirerek, sonraki alışverişlerinizde kullanabilmenize olanak sağlar. Affinity Kart programı, müşterilerin alışveriş yaptıkları siteye sadık kalmalarını teşvik eder ve onları tekrar alışveriş yapmaya yönlendirir. Ayrıca müşterilerin daha fazla alışveriş yaparak daha fazla puan kazanmalarını sağlayarak, sitenin gelirlerini artırır.

Puan ve sadakat kartları, tüketicilerin alışveriş yaptıkları mağazalarda veya markalarda belirli bir miktar harcama yaptıklarında kazandıkları puanları veya ödülleri biriktirmelerine olanak tanıyan kartlardır.

Mağaza kartları, belirli bir mağazanın sunduğu özel bir tür kredi kartıdır. Bu kartlar, belirli bir mağazada satın alınan ürünler için kullanılabilecek puanlar veya indirimler gibi avantajlar sunarlar. Mağaza kartları, genellikle büyük perakende mağazaları, alışveriş merkezleri ve diğer perakende satış noktalarında bulunur.

İŞLEM TİPLERİ

ON-US

On-us işlem, bir banka müşterisinin kendi bankasının ATM’sini, POS Terminalini veya şubesini kullanarak hesabındaki para ile gerçekleştirdiği işlemi ifade eder. Bu işlem sırasında, banka müşterisinin hesabından para çekme, para yatırma, bakiye sorgulama, havale veya EFT işlemi yapma gibi finansal işlemler gerçekleştirilebilir.

On-us işlemi, müşterinin kendi bankasının işlem ağını kullanarak gerçekleştirildiği için, diğer bankalar arasında para transferi yapmak için kullanılan masraf ve sürelerden kaçınmak mümkündür. Bu nedenle, on-us işlemleri genellikle daha hızlı ve daha ucuzdur.

Bir başka deyişle, on-us işlemleri, bir banka müşterisinin kendi bankası tarafından işlenen finansal işlemlerdir. Bu işlemler, müşterinin hesabından para çekmek veya yatırmak, para transferi yapmak, fatura ödemek veya diğer bankacılık işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılabilir.

**Issuer (Kart İhraç Eden Kuruluş) = Acquirer (Kart Kabul Eden Kuruluş)**

NOT ON-US

Not on-us ödeme işlemleri, bir ödeme işleminin alıcısı ve göndericisinin farklı finansal kuruluşlara sahip olduğu durumlarda gerçekleşir. Bu durumda, ödeme işleminin alıcısı ve göndericisi arasındaki para transferi farklı finansal kuruluşlar aracılığıyla gerçekleştirilir. Bunun aksine, on-us ödeme işlemleri, bir ödeme işleminin alıcısı ve göndericisi aynı finansal kuruluşa sahip olduğunda gerçekleşir. Bu durumda, ödeme işlemi aynı finansal kuruluşun içinde gerçekleştirilir. Not on-us ödeme işlemleri, özellikle uluslararası ticarette yaygın olarak kullanılır. Bu işlemler, farklı para birimleri arasında dönüşüm yapmak zorunda kalan finansal kuruluşlar tarafından işlem ücretleri alınarak gerçekleştirilir.